Gilmana Bushati: Lundra

Murlani ia nxori gjumin. Ishte shtri shpejt me fjetë, ishte lodhë tu pritë me fillu era e madhe, i kishte thanë i ati. Patjetër që tanë të tjerët n'at katund të vogël, ishin shtri me fjetë, por, si edhe ajo, rrinin me sy hapë nën mbulesa, tu dëgjue murlanin që kishte fillu me turfullu, herë si ujk e herë si katalla.

Edhe e ama me t’atin zgjutë ishin. Dëgjoheshin tu lëvizë e tu folë nën za. I ati thoshte me gjysë zanit, se shumë shpejt kishte me mbaru, e nuk duhej me pasë frikë se kështu e kishin këto lloj ernash. Kishte vetëm hallin e shpisë, e cila nuk ishte dhe aq e re për me e përballu stuhinë. Shabani i fliste Tinës, me ia largu frikën.

Trenat e shpisë kërcisnin. Dukeshin sikur ishin kthy në nji lojë gjigandit, e ai në nerva e sipër donte me e prishë. Ajo ishte mblu kambë e krye, e pyeste vedin ‘a thu ka flokë gjigandi? si ia ban me i mbajtë për kry me tanë këtë erë? A e di mirë se ku e ven kambën, po kur ulet kah shkon’?

Murlani kishte fry edhe ma përpara, por Bana nuk mbante mend asgja. E ama i kishte thanë mbasdite, se kur frynte herët e tjera, i merrte vajzat te shtrati i madh, i fuste në mes saj dhe t’atit dhe i mbante shtërngu, ‘kur trazoheshit prej erës, ju puthsha lehtë, e flejshit pa kuptu asgja’. ‘Nanë, a kishte frikë ti’, e pyste e vogla. ‘Boll, si sonte’, por atëherë nuk ma keni kuptu, sonte tesh edhe e shihni’.

Edhe pse dëgjonte zhurmë e qamet jashtë, Banës nuk i rrihej në nji vend. Kishte qejf me e nxjerrë krytin në dritare për me pa se ç’ka bahej jashtë. ‘Kushedi se si hidhet shilarësi’ – e vetmja lojë e tyne, që rrinte e lidhun për fik. Imagjinonte të ishte e ulun në shilars dhe ta linte erën ta shtynte. Durt e së motrës apo të shoqeve nuk shtynin aq fort, por era kishte me e çu ma lart se asnjiherë tjetër. E atje në majë ajo kishte me u ndje si zog. ‘Po gardhin, thu e ka zhgulë, po konopin, më duket e kam lidhë për gardh, ishalla nuk ma merr era. Por kur merr nji gja era, ku e çon, a thu ka ndonji vend ku i grumbullon tana ata që fluturojnë?’

Ndërkohë që bante pytjet e veta, dëgjoi pulat. I ati me t’amën, i kishin futë brenda. Në furrik ishin të pasigurta, prandaj i kishin ba nji vend në cep të korridorit, poshtë nji palë shkallave që të çonin në trapazan. ‘Kanë frikë edhe ato’.

Bana i kishte ndjekë me sy se si banorët banen parapërgatitjet për me pritë murlanin. Fatrija, një kojshi i tyne, futi edhe gomarin brendë. Gomari ishte makina për tanë katundin, ndoshta për këtë kishte frikë me e lanë jashtë, prandaj i kishte ba vend në shpi. Peshkatarët kishin ba kujdes për lundrat, tanë mbasditen i lidhën tana bashkë aty afër ahut, pemë që ndante shpijat me bregun. Kishte dëgju dy prej tyne tu qeshë me njeni-tjetrin, se nëse ishte ba palë lundra e kishin marrë me vedi në shpi, ‘biles deri në dhomën e gjumit’. E shtrime në Banës i kalunen para sysh nji lundër e mbulume me batanije, apo nji tjetër e shtrime te divani i kuzhinës e tjetra n’aneks. ‘Po sikur të na marrin tanve murlani, malin, liqenin, njerzit, a mundet me i mbajtë të tanë, e ku i mban? Mirë që me u krehë nuk mundena me u krehë, por kur të na marrin era a mundena me ba dush, e si e bajmë dushin? Çka hajmë atje ku të na çojnë, a ka me pasë njerz si na atje?’.

Para se me ra nata era e lehtë filloi me uturu e u ba murlan. Mbasdite, ndërsa burrat e gratë punonin me i ba ballë murlanit, ajo lozte me Melën, shoqja e ngushtë, njikohësisht dhe vajza e axhës. Loja e tyne ishte kush fluturon ma larg e ma lart. Diku në një cep të oborrit të shpisë së vet me Melën, kishin fillu provat e fluturimit, tu nga vrap me krahë hapë e me u hedhë sa ma larg gurit. Pasi kishin mbaru këtë lojën, ishin ngjitë malit, hypnin te një shkamb i vogël e ashtu me krahë hapë prisnin me i marrë era e me i rrëzu. Veç fustaneve e flokëve asgja tjetër nuk i lëvizte ajo puhizë, por ishin shkri gazit tanë kohën.

- Bana shih puplat e mia, - i thoshte Mela.

-Unë i kam ma të bardha se ti, - i përgjigjej ajo, - shih, kanë me më çu ma larg se ty, se kanë ngjyrën e qiellit.

- E të mijat janë blu, si qielli me diell, e jo si të tujat, qiell me ré…

Iu kujtu gazi i mbasdites, ndërkohë që i erdhi në mend nji ide. I foli t’amës.

- Nanë du me shku në banjë…

Prej shtratit të madh iu përgjigj i ati:

- Rri aty! Po mbaron, edhe pak. Duro!

Banës nuk i pëlqente që kur pyste t’amën i përgjigjej ai. Nuk kalunen shumë minuta dhe ajo u ngrit pa marrë ma leje.

- Ku po shkon? Shtrihu shpejt… po vij aty e të kapi në dorë - i tha Shabani tu u ngritë përgjysë prej shtratit.

- Jam tu e ba në shtrat, s’mundem me e mbajtë ma… e u nis pa pritë lejen e të atit.

- Hajt, he dreq, shko! Vetëm ty të shpëton… Ik e mos u vono!

Por ajo nuk kishte si i dëgjonte këto fjalë, sepse kishte humbë n’errsinën e koridorit. Po i afrohej ngadalë derës, aty u kujtu si nëpër tym, që kur ishte ngritë, nuk e kishte ndje praninë e së motrës. Ato të dyja flinin bashkë qysh se kishin lé. Në të njëjtin shtrat të vogël, me të njejtat shtresa e mbulesa, që e ama, Tina ia ndryshonte, për hir të stinëve. Flenin ngjitë me njena-tjetrën. E madhja, Nida, rrinte në shpindën e të voglës, e nëse kjo e fundit nuk e shtynte, kështu kishin me ndje edhe ditën e nesërme. Edhe Nida për çdo stinë nxjerrte nga nji bisht, në dimën se bante ftohtë, në vjeshtë fresk, në pranverë se s’kishte fillu ende i nxehti e në verë se kishte frikë prej natës. E çfarë natet, në katundin e tyne, nata e verës i ngjante agimit të nji dimni. Verës nata në atë katundi ngjante agimit të një dimni.

Nuk u kthy me i thanë nanës e babës, që sikur nuk e kishte pa Nidën në shtrat. Mendoi me vedi se kah mund të kishte shku me këtë kohë, sepse ishte edhe frikacake e madhe. ‘Ndoshta asht në banjë. Po kur mori leje ajo me shku? Hajt, veç mos të zbardhtë se kam me e paditë...apo mos asht te nana?’ Mendja e saj i tha se e motra kishte gjetë moment e kishte shku me iu shtërngu s’amës, sepse nata ishte taman e frikshme. Ndërkohë që po i afrohej banjos, ndjeu nji rrymë të fortë eret që po ia rrihte fort kambët. Era patjetër hynte prej dritares, ishte thy prej kohësh nji cep i xhamit e kush nuk e kishte riparu. Kërceu nga frika kur dëgjoi tek shkapetej nji kapak dritarejet për mur. ‘Si nuk e dëgjon baba tanë këtë zhurmë’, tha ajo ndërsa hapi derën. U përpoq, me aq sa kishte mundësi, me e mbyllë, por ishte e vogël dhe nuk kishte fuqi me e shty sa duhej. E provoi edhe njiherë. Kësaj radhe kishte hypë te stoli i banjos, që e përdornin për me ba dushin. Por ndërkohë që e mbylli me sukses, i shpëtoi urina. Ndjeu që langu i nxehtë i shkoi deri në fund të kambëve e i kishte lagë deri edhe çorapt. ‘Mos, kush i thotë nanës, ku me gjetë në tanë këtë terr tesha me u ndërru’. E harroi urinën e të lagtin dhe hypi edhe njiherë në stol dhe e ngjeshi hundën për xhamin e dritares, donte me pa me sytë e saj furtunën. Nuk bahej fjalë me pa shumëçka jashtë. Shpijat nuk kishin drita, i kishin këputë para se me fillu era, kështu që i duhej ta mësonte synin me terrin, që me arritë me pa diçka. Para dritares hidheshin gjethe, fije kashtet, ndonji mbeturinë e shumë pluhun, që murlani i sillte herë nji nga nji e herë tanë bashkë. Qielli kishte plot ré, nji pjesë e tyne qull të zeza e nji pjesë gri, që lëviznin me shpejtësi të madhe. Kur kalonin pikërisht retë grihe ajo mund të dallonte diçka, me ndërpremje, por arrinte me dallu. Ja jo shumë larg shpisë, e kuptoi që tanda e diellit e axhës ishte shky, sepse copat e saj fluturonin shumë lart tu formu figura të frikshme. Nga oborri i kojshisë dëgjoi, por nuk arrinte me e pa, tek kërciste nji teneqe, sikur i binte dikush me forcë për me lajmëru ranien e ndonji zjarri. Edhe pse nuk e shihte, e dinte që teneqja ishte dera e furrikut të pulave.

Liqenin nuk arrinte me e pa. Ai që zakonisht ishte i qetë e i ambël dhe në rrebeshe shiu, ishte tërbu e sillte deri te veshët e saj nji uturimë plot me ankime e kërcënime. Goja ju mbush tanë pluhun, jo prej cepit të xhamit të thymë, i ati duhej ta kishte riparu para se me fillu murlani, por për shkak të vrullit të tij, që nuk kishte gja me e ndalë mos me hy nëpër shpi.

Papritë iu duk se pa një lëvizje tjetër. Picërroi sytë për me e ditë nëse e kishte pa, apo ishte veç lojë e erës, por nuk arriti dot se dera e banjos kërciti me forcë dhe ajo u rrëzu nga stoli prej frikës.

-Bana a mbarove? Shpejt në shtrat. A asht Nida me ty? Marrsh të dyja në shtrat se tash ju thej kryt. Vetëm njënës i dhashë leje. - bërtiti i ati. Ajo ia kuptoi inatin e nuk arriti dot me u përqendru se pse ai po kërkonte edhe Nidën.

Iu dridhën kambët tu hapë derën, ‘tash e ha edhe ndonji shputë’. Kur doli, pa hijen e t’atit, që nuk kishte nevojë me pasë dritë për me e pa që ai ishte me nerva.

-E Nida?

Çoi veç shpatullat, për me i thanë që s’dinte gja, por ai s’kishte si ta shihte. Priste vetëm momentin kur shuplaka e tij të përplasej për faqe të saj. Kur tjetri priste patjetër nji përgjigje prej saj, i tha me gjysë zanit, që mezi dëgjohej n’at zhurmë të madhe.

-…isha vetëm - iu përgjigj.

-Vetëm, si moj vetëm, Nida s’asht në shtrat. - iu hakërru ai, sikur ajo t’ishte vetë Nida.

- S’di gja për kryt nanës… - u betu me sytë gjysëm në vajë.

I ati u hodh në banjë. U ngatërru te stoli që kishte harru afër dritares. Shau dikë me za, por ajo prapë nuk e dëgjoi, se vrapoi për në shtrat. Në dhomën e gjumit e ama ishte ngritë përgjysë mbi bërryla. Iu duk ma shumë si hije se sa si njeri.

- Nidë, Nida, ku je futë, del shpejt se tash ta rregulloj qejfin. - dëgjohej i ati, ndërsa kërkonte nëpër shpi vajzën e madhe.

Por në shpi dëgjohej stuhia, trenat e shpisë dhe teneqja e kojshisë. Ai iu afru edhe njiherë Banës, e ngriti me nji dorë prej shtratit dhe e pyti;

- Ku ka shku? O më trego se ku ka shku ose mora thuprën e ta kuqi edhe pse asht gysa e natës.

Kësaj radhe Bana qau me të vërtetë dhe ia përsëriti që nuk dinte gja. Ai i bani të njëjtën pytje të shoqes, nëse dinte gja për vajzën e madhe e nëse jo, duhej me u përgatit për nji qamet ma të madh se murlani në shpi.

Por as e ama nuk dinte gja. Para se me e lëshu Banën në shtrat, i dha nji paravesh të mirë që i dogji prej majës së flokut e deri te gishti i kambës. U shtri e u mbulu kambë e kry. Ishte akull. Shtrati ishte akull. Pizhamat i kishte të lagta. Filloi me mërdhitë. Ndoshta ishte hera e parë që kishte kaq ftohtë.

Çdo herë trupi i së motrës i përçonte qetësi. Kaq i duhej me fjetë. Nida, shpesh i ankohej se ishte ba akull, po veç në dimën ama. Iu mbushën sytë me lot.

Burrë e gru pa veshë dolën nga dhoma e gjumit. Me dy qira, që i kishin lanë te kryti i shtratit, kërkonin si të marrë nëpër shpi. Dëgjoi të hapej dera, se nji shkulm eret erdhi deri te ajo, i ati kishte dalë jashtë. Bana mendoi se po ta zinte gjumi gjithçka kishte me u vu në rregull. Ishte faji i saj që ende ishte zgjutë, tu dëgju të atin e t’amën që thërrisnin Nidën nëpër terr. Pati frikë nji moment, sepse as njeni e as tjetri nuk u dëgjunën ma. ‘Asht veç nji andërr e keqe, ka me mbaru, kur të zgjohena nana ka me na ba petlla e di’, i thoshte vedit atje e mbulume në shtresa.

Bana nuk e dinte ende, por nuk ishte andërr. Prindërit e saj kur nuk morën përgjigje nëpër tanë cepat e shpisë e t’oborrit, me vështirësi çanën erën dhe shkunen nga shpija e të vëllait të Shabanit, që ishte ngjitë me tynen. Ata i binin me dëshpërim dyrve e dritareve që dikush me ia hapë, por për çudinë e tyne as prej andej nuk kishin përgjigje. Madje Tina, i ra me grusht xhamit të kuzhinës, i cili u thy copa-copa. Arritën me hy brendë në shpi, por nuk gjetën as Nidën, por as tanë familjen e Rakipit vetë. Ishte nji paralajmërim që nji gja e kobshme i priste. Mica e tyne ishte e vetmja frymë e gjallë që gjetën.

Bana qante ende nën shtresa, se veç Nidës, tani ishin zhdukë dhe nana e baba, u përpoq me kujtu se kur e kishte pa të motrën herën e fundit. ‘Ndoshta ka fjetë andej mbramë. Po sikur na hame tanë bashkë në tavolinë e ajo veshi pizhamat. Deri këtu e mbaj mend, pastaj, pastaj...më ka zanë gjumi shpejt se nuk e kam ndje tu ardhë në shtrat...’

Shabani, i cili mbante në njënin krah Tinën, hyni brendë dhe mbylli me vështirësi derën. Kur hynën në dhomën e gjumit, Tina u rrëzu në shtrat dhe filloi vajin e saj të randë. Nana e saj nuk dinte me qa, veç me vu kujën, edhe për nji gja të vogël krejt, nuk e kishte dëgju ndonjiherë tu qa lehtë, po veç me afshe-afshe. Shabani, pa e pasë mendjen te e vogla, a ishte a s’ishte fjetë i foli.

-Nuk e kanë as lundrën jashtë...kam frikë se ka ba ndonji marri Gipi në tanë këtë gazep.

Po kjo jo se e qetësoi Tinën, as kujën e saj. Mungesa e lundrës duhej t’i ketë shtu ankthet atij burri, që në jetën e vet si peshkatarë, kishte pa edhe furtuna të tjera, biles ndonjena prej tyne i kishte zanë papritë edhe në mes të liqenit.

Bana fjeti gjumë. N’andërr gjigandi murlan, e zhguli me forcë shpinë e tyne dhe e mbante nën shqetull dhe vraponte e vraponte, nëpër ujna e male që nuk i njihte, deri sa diku u qetsu dhe e uli diku në nji livadh të madh, mbushë me zogj, që sa i panën tu dalë prej deret u tremben, e ikën në fluturim. Kur u zgju nuk pa askënd në dhomën e gjumit dhe vrapoi me pa se mos ishin zhdukë të tanë. Pa t’atin që lëvizte sa andej-këndej nëpër shpi. Pa mbaru njënën cigare, ndezte tjetrën. E ama, ulë në tavolinën e bukës dhe me ftyrën e mblume. Nuk i folën, as njeni e as tjetri. Ajo ndejti në mes të dhomës se nuk dinte se çka me ba tjetër. Por duket se prania e saj po e shqetësonte Shabanin, i cili i tha, se duhej me u veshë, me shku me pastru si të mundej furrikun, që me pasë mundësi me nxjerrë pulat jashtë. Ngaqë ishin ngushtë në kafazin e tyne, e kishte zbardhë drita, pulat banin shumë zhurmë në shpi. Era kishte pushu.

Bante prapë ftohtë, jo si një natë ma parë, por bante. Kjo anë të tokës, edhe kur kishte diell, nuk nxehej lehtë, sepse i gjithë katundi ishte ndërtu pas nji mali. Sa filloi me pastru furrikun, në shpi fillunë me ardhë burra e gra. Gati të gjithë banorët, veç fmive u mblodhën aty. Mungonte veç axha i saj me familje dhe Nida.

Mezi i lëvizte durt, por i duhej me kenë e dobishme, nji gja e randë ka ndodhë në jetën e familjen e saj, prandaj i duhej me kenë shembullore. Edhe pse kush nuk u kujdes për ‘te, ajo e pastroi shumë shpejt furrikun, që murlani ia kishte përhapë kashtën e zdrukthin deri edhe jashtë. Hoqi me me lopatë kashtën e vjetër, e kalbun e tanë glaca, vuni të renë dhe doli prej furrikut me shpresë se dikush kishte me u gëzu me punën e saj, por prapë nuk u kujtu kush për ‘te.

Hasani, shoku i t’atit, nxori pulat prej shpisë i futi në furrik e u dha me hangër. Pulat ishin ende të frikësume, por kur panë që u rehatunën në vendin e tyne, që ma tepër ishte edhe i pastrum, vrapunën të lehtësume. Bana pastroi me durë fustanin e pantallonat ba pis prej punës dhe priti që dikush me i thanë diçka, nji punë tjetër, kishte nevojë me kenë e ngarkume me shumë punë. Por askush nuk i doli para e as e thirri. Ajo u mblodh në një cep të oborrit dhe shihte burrat, që nji pjesë e madhe rrinin jashtë, për me i lanë vend brenda ma të moçëmve dhe grave. Të tanë i njihte, nëse nuk i kishte kushrij, ishin shokët e t’atit. Pjesa ma e madhe e tyne mërmërisnin, pinin cigare.

Meqë kush nuk e kishte mendjen te ajo, kaloi kah shpija e axhës. Ajo e njihte përmendsh. Dera ishte hapë kapak. Prindërit e saj kishin përdorë forcë me e hapë. Përshkroi çdo cep shpije. Gjithandej rrëmujë. Duhej të ketë qenë i ati që kishte kërku deri edhe nëpër rafte e baule. ‘Po njerëzit nuk janë qa të vegjël me u fshehë nëpër rafte, që i ka hedhë teshat nëpër tokë’. Mes teshave dalloi dhe dy fustanet e dy vajzave të axhës, njeni prej tyne ai i Melës. I erdhi me qa. Gipi, Xhania, Alma, Mela e as Nida nuk ishin aty, por duhej të kenë kenë tanë bashkë, që janë zhdukë po tanë bashkë. ‘Mirë axha Gip me familje, po Nida pse? Mirë që Nida nuk i thoshte asnji sekret, se tanë sekretet i ndante me Almën, po ajo Mela, pse s’më tha asgja. A nuk ishim tu lujtë tanë mbasditen? Kur kanë marrë Nidën, pse nuk më kanë marrë edhe mu?’

Katër vajzat i kishin të ndame shoqnitë e lojnat. Dy të mëdhajat loznin bashkë lojnat e tyne, veç nga të voglat. Të voglat, ndoshta për me iu kundërvu dy të mëdhajave, të cilat nuk i banin vend nëpër lojna, ishin lidhë shumë me njena-tjetrën. Ato, pa e ditë, kishin nda edhe territoret, Alma me Nidën brendë, tu vizatu, tu zbukuru kukllat e me kalimin e viteve edhe tu qendisë, të voglat jashtë, majë pemve, nëpër mal, në liqen, prandaj e dinin ma mirë notin se dy motrat e tyne. Kur këto të voglat donin me ba xheloze njena-tjetrën hynin brenda, diku, ose te shpija e tyne ose te axha, me lujtë me të mëdhajat. Këto të fundit nuk i pranonin asnjiherë, por ato rrinin aty veç prej inatit. Asnjena prej atyne të të kartërtave nuk përziheshin me moshataret e tyne nëpër katund, edhe nëse ato ishin kushërinat e tyne.

Bana kaloi nga baraka e axhës, por nuk dalloi ndonjë gja të veçantë. Vuni re se mungonin rremat e lundrës dhe motori i saj me benzinë. Doli n’oborr dhe pa në drejtim të lundrave dhe iu kujtu fjala e t’atit nji natë ma parë ‘as lundra e tyne nuk asht aty’. Mori frymë çlirë. Dora e padukshme që i kishte shtërngu fytin e zemrën sikur e liroi disi. ‘Pra kanë shku diku me lundër. Nuk kanë dekë, nuk i ka marrë murlani, nuk janë zhdukë’, tha ajo me vedi. Hyni edhe njiherë në barakë me u siguru që nuk ishte as motori. Kishte pa mirë. Nuk ishte aty. Edhe pse ishte e vogël, e dinte që t’atit nuk i kështu pëlqu ndonjiherë motori. Jo se Gipi ishte ma i shpejtë tu xanë peshk, por sepse e kishte pa lejen e shtetit. Edhe pse të mëdhejtë ruheshin që mos me e përmendë shtetin në sy të fmive, tashma vajzat e dinin se nuk ishte nji gja e mirë, sepse flisnin edhe me njena-tjetrën. Axha shpesh herë thoshte që motori i tij ishte ma i shpejtë se ato lundrat e ushtrisë.

Ushtria kishte nji repart të vedin në katund. Njizet minuta në ecje fmijet ishte. Kishte repart se katundi i tyne ishte kufitar e ushtarët runin kufinin. Po kot e runin se askush prej banorëve nuk e kishte kalu ndonjiherë. Edhe Bana e kishte pa disa herë repartin kur delnte me mbledhë me Melën herë sherbelë e herë shega. Ishte nji kapanon i madh me dërrasa, shumë i shëmtumë, kishte në majë nji flamur e diku në at’oborr të madh kishte dhe nji tip ndërteset të lartë, prej ku ushtarët runin me dylbi e pushkë kufinin. Ushtarët, që kalonin shpesh nëpër katund, herë në kambë e herë me makinat e tyne jeshile, ishin gati si fmi, të vegjël, me nji pamje të frikësume, me nji ngjyrë ftyret si me kenë me sarallek tanë kohën. Edhe pse natyra nxehej shpejt e ftohet shumë ngadalë, ushtarët nuk merrnin as rreze dielli, e ajo e verdha ftyrës që kishin gjatë dimnit, deri dimnin e ardhshëm bahej e bardhë. Prej tyne askush nuk kishte frikë, as ata, fmitë.

Por Gipi ruhej mirë prej tyne. E njihte liqenin si me kenë njeri. E dinte se deri ku duhet me shku me lopata e në cilën pikë të tij me ndezë motorin. Liqeni kishte vende që i fshehnin jehonat e njerzve, biles edhe njerzit vetë, po të shihje me dylbi, sado të madhe, nuk dalloheshin. Por Shabani, nuk kishte shumë besim. ‘Nëse nuk të padit liqeni, tash të padisin njerzit’, i pat thanë njiherë. ‘Nuk i nxjerrë kush sekretet e shpisë, na jena nji familje e madhe’, ai me familje kishte në mend tanë katundin. ‘Tanë familjet e kanë drunin e shtrembtë’, ‘jo e jona veç’. Kështu mbyllej diskutimi i dy vëllazënve, ba larg syve e veshëve të vajzave të tyne, por për çudi secila prej tyne e dinte përmendsh.

Frika ma e madhe për të tanë, të mëdhaj e të vegjël ishte i plotëfuqishmi, Qamili. Kur ai vinte natën, që rrallë ndodhte, të nesërmen dikush mungonte në katund. Ai kishte një birucë të vogël, që e qunte zyrë dhe merrej me letra. Letrat që merrte me vete prej shpijet, i shkrunte aty dhe i merrte prapë me vete. Letra që shumë mirë mundej me i shkru edhe në shpinë e vet e me i lanë njerzit rehat pa praninë e tij. Po takimet me banorët nuk i bante në zyrë, se ishte shumë e vogël, por te kafe-dyqani i Rexhepit. I mbledhte burrat sa vinin prej peshkut. I priste me dur mbas shpindet në breg të liqenit e dukej sikur i rreshtonte dhe i fuste dyqan nji nga nji. Aty shërbehej edhe kafe edhe çaj, por aty merrej edhe buka, djathi, veshjet e mbathjet, deri edhe veglat e punës. Qamili u fliste, e u fliste i shpërvjelun dursh e nganjëherë i binte tavolinës. Kur ai bante mbledhje brendë, fmitë e katundit, si me e pasë të njëjtën mendje gjenin nji lojë me e ba aty afër. Djemt veç e vajzat veç. Ndoshta ishin kureshtarë me pa se si baballart e tyne për herë të parë nuk flisnin asnji fjalë, nuk nxirrnin asnji të shame, e biles nuk guxonin me u bërtitë as fmive të tyne që i shihnin atje jashtë. Ata katallana, që luftonin me furtuna e me gjithfarë peshkut e grabitqarit të liqenit, aty para Qamilit ishin gojë mbyllë e dur shtërngumë.

- Bana, Bana, ku je? - dëgjoi ta thërrisnte dikush nga oborri i saj.

Nxori disi kryt dhe pa që ishte Merja, kushërina e s’amës.

-Hajde ta marrsha se të kam ba diçka me hangër, ec e ha, se nuk ke hangër asgja…

Merja fliste kështu si në ajër, sepse nuk e shihte ku ishte. Vetëm kur ajo hyni brendë, Bana doli shpejt nga oborri i axhës dhe hyni në shpi të vet. Mezi gjeti rrugën për deri te kuzhina. Ndjehej aroma e kafes turke, që Dushi, motra e Shabanit, i bante në një xhezve të madhe. ‘Ku e paskan gjetë tanë këtë kafe?’ pyti vedin ndërsa po hante nji tas me përshesha që ia vunë para. Pasi hangri, nji palë dur e çunen te e ama, e cila e kishte dorën e fashume. Prej fashës së bardhë dukej njolla e gjakut. E përkëdheli e u afru me i marrë erë flokëve, por nji palë durë të tjera, e hoqën shpejt prej aty e kur e pa vedin në oborr dikush tjetër i tha ‘shko luj tash’.

‘Po me kë me lujtë. Alma e Mela nuk janë në shpi, as Nida, kështu që nuk kam me kënd me lujtë’. Ndërkohë që po mendonte se çka me ba, dëgjoi dy burra, që sigurisht që i njihte, tu i thanë njeni-tjetrit, ‘Don Allahu e kanë kanë mbërritë shëndoshë’.

Këtë emën ia kishte dëgju edhe nanës e babës herë pas here, por asnjeni nuk ia kishte shpjegu se kush ishte, por me dy fjalë i kishin thanë ‘mos pyt veç besoji’. ‘A thu ky Allahu e din ku asht Nida me Melën?’.

Nuk e mbaroi dot mendimin se prej brenda shpisë dëgjoi t’atin tu bërtitë.

- Tash e vras, me këto durë tash e vras… ma jepni një pushkë, mor as me pushkë, me gur kam me e vra, kam me ia nxjerrë shpirtin këtu para jush.

Kur Bana u afru për me pa se çka kishte ndodhë që i ati me bërtitë aq papritë, dalloi të plotfuqishmin që kishte hy në shpi, i shoqnum me disa policë e ushtarë, e këta të fundit për herë të parë i pa me armë. Njeni prej tyne ishte i gjatë sa arma që mbante. Dushi u shërbente kafe e Shabani i ulun kambëkryq, afër gjunit të plotfuqishmit, i binte vedit me grushta e shkulte flokët.

-Ah mor Qamil, pse mor nuk ma jepni nji armë...më kanë grabitë vajzën… e ma thanën zemrën, por edhe më lanën shkret, kam me i vra, më merrni me vedi ku të shkoni me i kërku, se du me e pa at’ tem vlla tu dekë si qen.

Tjetri i rrahu shpatullat dhe nuk foli, se pa nji fmi që kishte hy brendë.

‘Ai, ai don me më vra motrën? Të më vrasin edhe mu. A asht i fortë, a asht gjigant, le të shkojnë ta vrasin edhe axhën’, thoshte me vedi, ndërsa nji dorë e fortë e nxori jashtë shpisë. Kishte nevojë me pa t’amën, por nuk kishin me e lanë me hy.

Dikur Besa, nji kushërinë tjetër, e mori afër dhe diku larg kallabëllekut të shpisë i tha me za të trishtë.

- Kanë kalu kufinin mbramë me lundër kanë marrë Nidën me vedi. Kaq dihet deri tash. Kështu mos e ban me za. Mos e trazo nanën e babën. Po shkoj e po të baj diçka me hangër në shpi e nuk po vonoj. Kur të vij, po marr Gersën që të luni bashkë.

Po ajo e kishte kuptu vetë që ata kishin kalu kufinin. Nuk donte shumë mend. Pastaj nuk ia kishte qejfi me lujtë me Gersën. Ishte dy vjet ma e madhe se ajo, por ishte shumë llasticë, nuk dinte me lujtë, e sa herë që humbte qante me të madhe dhe padiste fmitë.

Për mos e gjetë Gersa, Bana u fsheh në barakë, atje mes rrjetave të peshkut, kallamave, kovave, hekurave, lopatave e shumë veglave të tjera. ‘Si ia kanë ba me kalu kufinin me tanë atë erë? Thu ia kanë dalë? Thu janë mbytë? Nida e Mela kanë frikë me notu ditën jo ma natën e me tanë atë erë? Po pse me ikë? Prej kujt? Mirë axha, po Nida ku e ka gjetë guximin?’, i vinin në mend qindra pytje në nji kohë shumë të shkurtë. Pa rrjetën e madhe të t’atit varë në tavanin e barakës. Rrjeta ishte dhjetë herë ma e madhe se ajo, por ndoshta tu e pastru e rehatu, koha kishte me kalu ma shpejt. E shtrini rrjetën, që mbante era peshk, por që tashma nuk i bante ma përshtypje. Njenen pjesë brenda barakës e tjetrën jashtë saj e filloi me heqë çka kishte mbetë në ‘te, barna apo pjesë peshku.

Nuk vonoi shumë e në barakë mbërrini Gersa. Bana nuk lëvizi prej vendit. E pa tanë inat. Gersa iu afru me të mirë dhe iu ul afër.  

Dikur ajo foli:

-Kur fryn erë, si ajo e mbramshmja e bjen shiu qamet, ushtarët nuk rrinë me rujtë kufinin, nuk dalin në këso netsh, prandaj edhe axha jot ka pritë këtë moment me ikë. -tha Gersa.

Kur Bana nuk foli, Gersa vazhdoi prapë.

-Dëgjova babën tu i thanë nanës, që ai axha jot me këtë gja që ka ba, ka ngatërru tanë katundin, e tash tanë katundi ka me u dënu. A e mban mend Kujtimin, ai topalli, ai që dinte shtigjet e malit… kur e arrestunen atë edhe burrat e katundit u dënunen, dikush ma pak e dikush ma shumë…veç me ngatërru punë janë disa njerëz, tha baba tash nadje. — i tha Gersa.

‘Ah i zgjutë fort baba i saj. Ka inat babën e axhën se zanë ma shumë peshk e i kanë peshq të mëdhenj e jo sardele si ai. Pastaj Kujtimi s’ishte topall, ai kishte kambën e sëmurë dhe mezi ecte…’, iu kujtu ndër të tjera Banës.

-Gersë a mendon se Allahu asht tu i pa tesh, thu i sheh ai që janë gjallë e na nuk i shohim dot. -pyti Bana tjetrën.

— Shëëët, moj e marrë, mos fol, shëët, se i plotfuqishmi asht në shpi tande, a nuk ta ka mësu nana e baba që nuk duhet me e përmendë kështu në sy të njerzve, e sidomos kur asht i plotfuqishmi këtu afër, apo pak halle kanë tesh.

Bana e mbylli gojën kur pa që Gresa u frikësu aq shumë.

Vajzat nuk folën ma me njëna-tjetrën. Për ‘to ishte e kotë loja. Nuk kishte me i gëzu as kishin me iu gëzu, kështu që Gersa iku, tu i thanë, se nëse kishte qejf mund të shkonte te ajo me lujtë në shpi.

Në katundin e vogël kishte pasë dikur histori me kalim kufijsh, por shumë vite ma përpara, atëherë kur nuk kishte repart ushtarak. Historitë e kalimit ishin thurë në legjenda, që tregoheshin me za të ultë, por asnji prej banorëve të tij nuk e kishte provu i vetëm jo ma me tanë familjen. Shumë të lidhun me vendin. Duhet të kishin të drejtë, të varfën nga ekonomia, por me zemrën e shpirtin plot prej natyrës që i rrethonte. Burrat e donin liqenin ma besnikërisht se sa gratë e tyne. Për ‘ta ishte bekim. U dukej sikur ishin zgjedhë me jetu aty, prandaj nuk kishin pse me e braktisë. Gratë shumë pak i shprehnin emocionet e tyne, nuk kishin kohë me u stërhollu në histori të gjata dashnijet e lidhje shpirtnore me liqen, mal a natyrë, se kishin shumë punë në shpitë e tyne.

Njiherë liqeni nxorri dy trupa njerzish. Të dy të mbytun. Ushtarët kishin rrethu bregun e u kishin çu fjalë peshkatarëve me ndejtë nëpër shpija atë ditë. Ata i ngarkunen trupat te makina e tyne, ndërsa tre burra të tjerë u sollën nëpër breg deri sa ra nata. Njeni shënonte, tjetri maste me nji metër të madhe dhe i fundit fotografonte.

Atë ditë, Bana, ashtu si dhe fmitë e tjerë, nuk shkoi në shkollë. Iu kujtu që atëherë kishte pytë Melën ‘Po çka ka andej që qenka ma i mirë se këtej nga ne?’. ‘Ka gurë’. ‘Po ti a nuk sheh a, gur na gur ata, njësoj me tonat i kanë pemët, ishull ata ishull na, ujë na, të njëjtin ujë ata, peshq na të njëjtin edhe ta’. ‘Ndoshta kanë diçka ma shumë pra se që e provojnë me ikë me not’, e kishte mbyllë bisedën Mela.

Që kur fëmija mësonte me ecë, e njihte fort mirë se deri ku kishte të drejtë me shku, si nga toka ashtu dhe nga liqeni. Te toka ishte fill mbas repartit të ushtarëve, po ecje andej të qëllonin ushtarët, e nga liqeni ishin disa fuqi që u kishin lidhë gur të mëdhej, që notonin natë e ditë në mes të liqenit.

‘Thu i kanë pa mbramë dhe i kanë gjujtë? Po ata nuk vrasin fëmi apo ndoshta po? Nuk kanë pa nëpër terr që lundra, veç të mëdhejtve, ka pasë fëmi dhe kanë gjujtë. Po mbramë nuk dëgju armë?’ Bana u ngrit e ndezi dritën e barakës. ‘Po Nida me Melën ku munden me qenë sonte?’ U dridh, nuk duhej ta kishte kujtu historinë e trupave. Shkundi shpatullat. Donte me e heqë prej vedit imazhit, prandaj solli kryt për me u habitë me diçka tjetër që kishte rreth e rrotull. ‘Me kë kam me fjetë sonte? Po Mela kaq asht mërzitë me mu që e gjujta me gurë dje mbasdite, po unë e kisha me qeshë, sa me trembë ishte ai gurë e jo me i rà’. Pastaj, mirë Mela, po unë Nidën kurrë nuk e kam gjujtë me gurë, vetëm njiherë e kam rrahë, por ajo ma pat falë’. Filloi me kujtu nëse e kishte rrahë edhe ndonjiherë tjetër të motrën. Ndoshta edhe ma shumë se nji. E madhja e lente të voglën me rrahë, thjeshtë që kjo e fundit të dukej e rritun njësoj si ajo. Ishte si lloj pakti që dy motrat pa ditë gja kishin vendosë me njena-tjetrën.

Bana doli në oborr dhe pa tana dritat e shpisë ndezë. Ajo iu afru liqenit. Që prej nandorit, uji i tij kishte marrë pak ma shumë vend në breg. Mori nji gurë e filloi me gjujtë, sa ma larg që t’ishte e mundun për ‘te. Pastaj nji tjetër e nji tjetër. Ishte e para në tanë fmitë e katundit me ba rrathë në sipërfaqe të liqenit me gurët e hollë si fletët e gjetheve, por nuk ishte rasti, nuk po garonte me fmi tjetër, veç me vedin.

‘Po edhe unë unë e di notin, biles ma mirë se ato të dyja, hidhem e shkoi për dhjetë minuta n’anën tjetër, a kujtojnë se nuk e baj a? S’ka gja që asht uji i ftohtë. Nuk mërdhas. Du me shku te ata’. Bana u hodh në ujë e filloi me ba not. Uji brisk i ftohtë. Dikush e kapi dhe e nxori prej ujit. Ishte Hasani. E kishte pa prej larg që e vogla u hodh në ujë dhe kishte vrapu me e nxjerrë.

-Ec tesh, ku don me shku?

-Më len, më len, du me ikë. — i tha ajo.

Filloi me i ra me shqelma e grushta, ndërkohë që ai e kishte marrë në krahë. Ai e çoi nga shpija e tij, ndërkohë që Bana kishte fillu me u dridhë prej të ftohtit.

- Dete, Dete - i thirri ai të shoqes — del e merre këtë fëmi, çoje e ndërroje, mos ta shofin Shabani e Tina kështu.

Ai e la aty dhe iku sërish.

-U të raftë i send ma mirë, si moj edhe ti, a don me i pa të dekun babë e nanë a? - dhe i hodhi nji batanije të madhe përsipër.

Nxehu pak ujë dhe e lau fminë me një safë të madhe. Bana u ngroh. Veshi teshat e vajzës së tyne dhe hangri nji pjatë të mirë me paçamur të nxehtë. Pastaj Detja e mori dhe e çoi në shpi, foli diçka me Tinën në vesh, që i tregoi me kry diçka dhe me dy batanije, nji jastëk, e rehatoi me fjetë, pikërisht aty ky nji natë ma parë kishin fjetë pulat. Aty nuk e trazonin e nuk trazonte njeri dhe fjeti.

***

Ushtarë e policë bashkë e hodhën brenda shpinë e Rakipit. Shkatërrun gjithçka. Në kry të tyne ishte Shabani. Ai i shpëtoi dënimit me burg, por e dënunë mos me hypë ma në lundër. Për ‘te ishte sikur ta kishin dënu me vdekje. I morën lundrën dhe e lanën me ndihmu peshkatarët në breg, me i shitë peshk në nji dyqan në qytet e çdo fillim javet duhej me u paraqitë në degën e Punëve të Brendshme. Thuhej se i plotfuqishmi, kishte folë fjalë të mira për ‘te. I plotëfuqishmi u ba si i shpisë, biles edhe mbledhjet nuk i bante ma te dyqani-kafja e Rexhepit, po në shpi të Shabanit. Ndërkohë që mbledhjet shtoheshin, njerzit që vinin për vizitë ose për ndonji festë rralloheshin. Deri sa erdhi nji ditë e nuk erdhën ma as me marrë qoftë edhe nji filxhan sheqer borxh.

Tina nuk e mori veten. Nuk flente ma me të shoqin, shtrihej në divanin e kuzhinës, pavarësisht se ai i gërmushej. Lutej ma shpesh. Kërkonte prej Zotit që vetëm e bija e familja e të kunatit të ishin gjallë. Edhe ajo paraqitej në Degë të Brendshme, e atje e mbanin shpesh herë me pastru.

Në katund u vendosën rregulla të reja. Vetëm banorët kishin të drejtën me u là në liqen. U vendosën shenja të tjera dalluese, ma afër nga ato të parat. Fuçi me ngjyrë ndryshku u vendosën jo shumë larg bregut. Atje edhe fëmija i vogël shkonte. Vendosën shenja të tjera dalluese për lundrat. Ia ngushtunë edhe ma shumë perimetrin ku duheshin me zanë peshk. Peshku filloi me i pakësu e burrat fillunën me gjetë nji nga nji punë në qytet. Dikush hamall, tjetri këpucar, dikush në ndërtim, nuk kishin profesion tjetër. Njerëzve prej jashtë katundit u duhej me marrë leje zytrare për me me pà të afërmit e tyne. Nëse u miratohej lutja, ata vinin e ikin në orarin e caktumë në letrën e lejes. Nji postë ushtarake ishte vu në hymje të katundit.

* * *

Me kalimin e viteve gjithçka ndryshoi për keq. Bana u rrit. Në shkollë shkonte sa për me nxehë bankën dhe mësueset ia jepnin vitin sa me e heqë prej aty. Nuk priste ma përgjigje prej ujit e as prej njerzëve. Madje kishte ndalu edhe me ba pytje. Kishte nji brengë, por uji nuk kishte me ia lehtësu, i duhej veç me jetu me ‘te. Edhe pse e rritun ajo vazhdonte me gjujtë me gurë në liqen me rrasat e holla. I koleksiononte çka gjente në kohën tjetër që nuk ishte në liqen. Përherë e ma shumë e përmirësonte teknikën e vet, nuk ia kalonte kush ma, por nuk kishin mbetë shumë të rinj të moshës së saj na katund. Gati të gjithë largoheshin, gjenin punë në qytet e martoheshin atje dhe nuk ktheheshin ma. Edhe ajo kishte moshën e martesës, por nuk bahej fjalë që të pranonte nji status të tillë. Nuk e merrte kush nji vajzë që e shihnin tu gjujtë me gurë. Pasi mbaronte punët e shpisë, drekat e darkat, apo sa mbaronte punën te bahçja rreth shpisë, ku mbillte pak perime sa për shpi, atë e shihje tu gjujtë me gurë. Shabani e Tina ishin të lodhun nga jeta e nuk ishin të zot me e ndryshu Banën. Disa kushërinj të tyne, u patën përpjekë nji a dy herë me e feju me djem që njihnin, por ajo kishte ngulë kambë që ‘jo’ dhe ma kush tjetër nuk ishte përpjekë. Tashma ishte ba gru, nji gru që vazhdonte me gjujtë me gurë.

 * * *

Pastaj erdhi një kohë që katundi u mbush me njerëz të rinj. Qysh në maj fillunë me ardhë, disa në biçikleta e disa në kambë. Nuk kishin nevojë ma me marrë leje. Bregu u mbush me zhurmë, me ngjyra e gaz, shumë gaz. E gjitha kjo atmosferë i kujtonte Banës livadhin e saj, që në pranverë mbushej me gjithfarë lulesh, të egra e të buta, tana bashkë, pa trazu aspak njëna-tjetrën. Njerëzit sollën me vete muzikën me za të lartë, kërcenim deri vonë në darkë nën gjethet e ahit, e zjermin, edhe ky ishte i ndalumë ‘armiku na sheh e vjen na sulmon’. Kangët e reja e të vjetra këndume prej gjithfarë zanash. Kishte momente që katundi i dukej i bukur, shumë i bukur. Por kur kthente krytë nga shpija, ajo e saj gati tu rà brendë, ndërsa ajo e axhës e braktisun edhe prej ushtrijet, ishin largu brenda natës du vjet ma parë. Pamja e mjerë i kujtonte se ajo ishte bosh përbrenda, gjithçka mund të sillte jeta e re, por jo m’ia mbushë zemrën.

Teksa një ditë po i mësonte një vajze të vogël si me ba rrathë në ujë me gurë petashukë, Bana dalloi prej larg dy makina që u ndalën afër shpisë së saj. E prej tyne dolën disa zoja. U ngrit në kambë për me pa ma mirë, por shpejt pamja iu ba e paqartë, burra, gra e fmi, vraponin te makinat me taku të sapoardhunit. Prej asaj turme dëgjohej veç nji gazmend i madh. Turma u drejtu në oborrin e shpisë së saj dhe atë t’axhës. Nuk vonoi shumë dhe njëna prej tyne u shkëput prej grumbullit të njerëzve dhe ia dha vrapit drejt bregut. Zdathtë. Nji zojë e bukur, e veshun mirë, me nji lëkurë të butë, iu hodh në qafë. Nuk e njohu prej ftyrës, por prej erës së trupit.

Ardhja e axhës me familje dhe e Nidës, u ba festë e madhe në tanë katundin. Pa përjashtim tana gratë e katundit i kishin sytë kuq prej vajit. Mrekullia kishte ndodhë. Lutjet e Tinës ishin dëgju. E kështu gjithçka u ba e bukur n’at katund, deri edhe Shabani, që i ishte skalitë inati në ftyrë, u ba i bukur e fisnik. Ia fali të vëllasë gabimin. Nuk dihej se çka kishin bisedu vlla me vlla kry më kry, por tashma banorët, ata që i njihnin mirë, e dinin me kohë që marrja e Nidës, ishte mënyra ma e mirë që Shabani me i shpëtu burgut apo internimit. Tina u rinu si me kenë tridhjetë vjeçe. Papritë, pas nji shpije bosh prej ma shumë së pesëmbëdhjetë vjetësh, asaj iu mbush shpija e zemra plot, jo vetëm me të afërm, por edhe me dy mbesa. Festa nuk mbaronte në katund. Gati tu zbardhë, varzat, tri prej tyne ba nana, pasi rehatunen fmitë, u shtrinën me fjetë për tokë me shtresat e mbulesat që gjetën te shpija e Shabanit e çka sollën kushërinjtë e kojshitë, se shpija e Rakipit ishte e pabanushme.

Para se me e zanë gjumi, Bana iu shtërngu trupit të Nidës, kësaj here ishte ajo që kishte ftohtë. Ishte korrik.